Drodzy rodzice,
Oto Wasze dzieci stają przed bardzo ważną decyzją życiową - muszą dokonać wyboru drogi kształcenia, wyboru zawodu i przyszłej pracy. Wszystkie wymienione powyżej rodzaje decyzji to decyzje złożone, trudne, wymagające od młodego człowieka pewnej dojrzałości, wiedzy o sobie, otaczającym świecie i rzeczywistości.
Często dzieci na tym etapie swego życia nie są jeszcze dostatecznie przygotowane do podjęcia tak ważnej decyzji, zarówno z uwagi na brak doświadczenia, rozeznania w świecie zawodów, jak i na chwiejność zainteresowań, która charakterystyczna jest dla danego okresu rozwojowego. Aby decyzja dotycząca wyboru przyszłej szkoły i zawodu była trafna, wymaga ona pomocy ze strony szkoły i rodziców. Podejmując decyzje o wyborze danego zawodu, młodzież powinna mieć określone predyspozycje do pełnienia danej funkcji zawodowej jak również określone warunki rozwojowe, zdrowotne
i psychofizyczne. Podejmując decyzje o wyborze szkoły i zawodu winna dostosować swoje indywidualne zainteresowania, możliwości intelektualne i aspiracje do właściwego zawodu. W podjęciu tak ważnej decyzji, jaką jest wybór przyszłości, dalszy proces kształcenia najważniejszą grupą społeczną mającą wpływ na decyzje zawodowe młodzieży mają ich rodzice.
Przy czym rodzice muszą zrozumieć, że rzeczywisty interes ich dziecka polega na zdobyciu takiego zawodu, który by możliwie odpowiadał jego zainteresowaniom, zdolnościom i cechom temperamentu, a nie rodzicielskim ambicjom.
Kryteria pomocne przy wyborze właściwej szkoły:
1 Kryterium, jakie powinniśmy wziąć pod uwagę są dotychczasowe postępy szkolne syna czy córki. Jeśli nasze dziecko dobrze radziło sobie z nauką w szkole, chętnie zaglądało do podręczników, a może odnosiło jakieś ponadstandardowe sukcesy szkolne (udział w konkursach, olimpiadach, szczególna aktywność społeczna na rzecz klasy lub szkoły, itp.), to prawdopodobne jest, że dłuższa ścieżka kształcenia nie będzie dla niego zbyt obciążająca, a podjęte działania zostaną skutecznie doprowadzone do celu. Jeśli natomiast nasze dziecko raczej z trudem radziło sobie z nauką, nie przejawiało większego zainteresowania szkołą, preferowało bardziej gry komputerowe, uprawianie sportu lub kontakty z rówieśnikami niż ślęczenie nad podręcznikami, to może lepiej, aby na tym etapie swojej kariery edukacyjnej pomyślało o szybkiej ścieżce kształcenia – szkole zawodowej. Zawsze przecież w przyszłości istnieje możliwość uzupełnienia wykształcenia, podniesienia kwalifikacji, a nawet zdobycia nowego zawodu. Są też dzieci, które mają trudności z samookreśleniem Takie dzieci mogą się bardzo dobrze uczyć, ale niczym się nie pasjonują, życie ich jest po prostu nudne lub monotonne. Nie mogą więc się określić, czym chciałyby się zająć, dlatego że to, co je otacza w ich świecie, nie wprowadza niczego szczególnego. Tak więc z czego wybierać? Druga kategoria dzieci jest bardzo aktywna w nauce i w różnych innych formach działalności. Wszystkim się interesują, odwiedzają jednocześnie wszystkie koła zainteresowań, chodzą na trzy fakultety i cztery sportowe sekcje. Więcej! – wszystko się im udaje. Mówi się, że jeśli człowiek ma talent, to we wszystkim. Za co by się nie wziął taki człowiek „geniusz” – we wszystkim osiąga sukcesy. Jednakże i on sam nie może się określić, co mu się podoba bardziej, z czym chciały związać swoje życie. I tu potrzebna jest pomoc rodzicielska.
Psychologowie są zdania, że przy wyborze zawodu istnieje związek między cechami osobowości człowieka, a odpowiednimi charakterystykami zawodów. Nie mając odpowiednich predyspozycji osobowościowych, nie możemy wykonywać danego zawodu w sposób satysfakcjonujący.
Dowolny zawód wymaga od człowieka, aby występowały w nim tak zwane „zawodowo ważne” cechy, np. korektor powinien posiadać właściwą koncentracją uwagi, malarz – obrazowe myślenie itd. Dlatego wybierając określony zawód, istotne jest aby zbadać, czy dziecko posiada właściwe zdolności odpowiadające ważnym zawodowo cechom. W sytuacji zgodnej, wybierając konkretny zawód, zdolności naszych dzieci będą maksymalnie realizowane i w tych działaniach osiągną największy sukces. W końcu typ realizowanych działań zawodowych powinien odpowiadać cechom osobowości, typowi charakterologicznemu. Na przykład jeśli dziecko jest towarzyskie – to bardziej będą mu odpowiadały zawody związane z wielogodzinnymi kontaktami z ludźmi, tak więc, aby wybrać zawód, niezbędne jest przede wszystkim poznanie samego siebie. Dopiero wtedy młody człowiek zorientowany w swoich zdolnościach, zainteresowaniach, osobistych cechach, może przystąpić do wyboru szkoły i zawodu.
Warto tu podkreślić, że zawód powinien być interesujący, powinien dawać radość. Jeśli podobają się naszemu dziecku zwierzęta, rośliny, interesujący będzie dla niego zawód, w którym się zetknie z obiektami żywej przyrody. Jeśli zaś lubi technikę – zainteresowania do niej będą w nim rosły wraz z wykonywaną pracą, np. inżyniera-konstruktora lub fizyka-teoretyka.
Ważne jest też, by dziecko wybierając zawód zastanowiło się czy rzeczywiście wyobraża sobie siebie w danym zawodzie, czy rzeczywiście chce każdego dnia właśnie to robić, czy ta praca da mu satysfakcję i wystarczające środki na utrzymanie.
2 kryterium, które musimy wziąć pod uwagę jest podjęcie decyzji, w jakiego typu szkole będzie kontynuować naukę – szkole branżowej, technikum, liceum profilowanym, liceum ogólnokształcącym. Od tego bowiem zależy plan naszego dalszego działania, a mianowicie:
- jeśli nasze dziecko wybiera liceum ogólnokształcące musi zadecydować, do której z istniejących szkół złożyć dokumenty oraz jaki profil klasy wybrać. Informacje o szkołach dostępne są w „Informatorach” oraz w ulotkach opracowywanych i upowszechnianych przez poszczególne szkoły m. in. w czasie spotkań przedstawicieli tych szkół z uczniami gimnazjów. Bogatym źródłem informacji są od kilku lat Targi Edukacyjne. Targi to bardzo dobre przedsięwzięcie – musimy jednak pamiętać o pewnym niebezpieczeństwie, Otóż Targi mają głównie charakter promocyjny, a ich podstawowym celem jest reklama szkół. Pamiętajmy jednak, że reklama nigdy nie mówi nam całej prawdy o produkcie (nawet jeśli nie wprowadza w błąd). Dlatego też polecam uczniom, aby po wizycie na Targach Edukacyjnych – zebraniu i selekcji informacji o szkołach – uczestniczyli także w Dniach Otwartych organizowanych przez poszczególne (wstępnie wybrane) placówki. Tylko bowiem „na miejscu” można przekonać się czy dana szkoła to na pewno ta w której chciałbym się uczyć. W drodze na Dni Otwarte można też ocenić jak wygląda dojazd do danej szkoły, ile zajmuje czasu droga do szkoły i do domu, ile będą kosztować bilety miesięczne komunikacji miejskiej i podmiejskiej.
Jeśli chodzi o wybór profilu klasy w liceum ogólnokształcącym, najlepszym kryterium decyzyjnym jest analiza ocen szkolnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na przedmioty, z których uczeń otrzymywał najwyższe oceny, na przestrzeni kilku kolejnych lat. Wysokie oceny z danych przedmiotów wskazują bowiem najczęściej na szczególne zainteresowania daną dziedziną wiedzy oraz na łatwość przyswajania informacji z tej konkretnej dziedziny. Jeśli zdarzy się sytuacja, że nasze dziecko jest prymusem szkolnym (wszystkie oceny bardzo dobre) być może najlepiej byłoby pomyśleć o klasie ogólnej, w którymś z renomowanych liceów. Bardzo dobrzy uczniowie wykazują najczęściej stosunkowo wcześnie wysoką gotowość do nauki i silnie rozbudzone zainteresowania poznawcze, ale późno kształtują się u nich zainteresowania specjalne – tj. zainteresowania wybranymi dziedzinami wiedzy.
- jeśli nasze dziecko wybiera liceum profilowane dodatkowo, powinno uzyskać możliwie precyzyjne informacje na temat tego, co kryje się pod nazwą danego profilu – dla przykładu: co to znaczy profil mechatroniczny, profil socjalny, czy gospodarczo-usługowy. Jakie dodatkowe zajęcia, wynikające ze specyfiki danego profilu oferuje szkoła. Należy także pamiętać, że liceum profilowane nie przygotowuje do zawodu lecz jedynie ukierunkowuje młodzież pod względem zainteresowań. Po ukończeniu liceum profilowanego w celu zdobycia zawodu konieczne jest kontynuowanie nauki w szkole policealnej. Można oczywiście wybrać wyższą uczelnię (tak jak po „zwykłym” liceum) lub podjąć naukę w zupełnie innym kierunku (zawodzie) niż profil liceum. Szkoły tego typu powinni wybierać uczniowie o przynajmniej częściowo wykrystalizowanych zainteresowaniach. Aby pomóc dziecku określić własne zainteresowania warto porozmawiać z nim na temat tego co lubi robić, jakiego rodzaju czynności związane nauką i dniem codziennym sprawiają mu najwięcej przyjemności i radości. Można też skorzystać z pomocy doradcy zawodowego w szkole czy poradni psychologiczno-pedagogicznej, który przy pomocy specjalnych testów oceni zainteresowania Państwa dziecka i doradzi najbardziej adekwatny do nich profil dalszego kształcenia.
- jeśli Państwa syn lub córka decydują się na kontynuowanie nauki w technikum lub szkole branżowej oprócz wszystkich wymienionych wcześniej kroków (zbieranie informacji o szkołach, rozpoznanie swoich zainteresowań) konieczne jest dodatkowo „przyjrzenie się” jego uzdolnieniom i tzw. preferencjom zawodowym. Konieczna jest także wnikliwa ocena stanu zdrowia dziecka. Wszystko to dlatego, że wybór technikum lub szkoły zawodowej związany jest bezpośrednio z wyborem zawodu, a w toku nauki obowiązuje praktyka zawodowa na stanowiskach pracy. Oczywiście, tak, jak ma to miejsce w przypadku liceum ogólnokształcącego lub profilowanego, istnieje możliwość dalszego kształcenia się, nawet w innym, często „odległym” zawodzie.
Pojawia się jeszcze pytanie czym są uzdolnienia i jak je u mojego dziecka rozpoznać?
Nie wystarczy tu jedynie ocena postępów szkolnych. Uzdolnienia przejawiają się bowiem nie w ocenach, ale w czynnościach – na przykład: uzdolnienia wzrokowo-przestrzenne ujawniają się na lekcjach geometrii (rysunki figur, rzuty figur), geografii (orientacja na mapie), plastyki (rysunek martwej natury), w czasie wycieczek w terenie (orientacja w terenie), itp.; uzdolnienia językowe ujawniają się w takich czynnościach jak: pisanie wypracowań, omawianie lektur szkolnych, tłumaczenie tekstów na język obcy, załatwianie spraw przez telefon, itp.; uzdolnienia plastyczne ujawniają się poprzez: umiejętność dekoracji pokoju, staranność rysunków czy sporządzanych wykresów i schematów itd.
Preferencje zawodowe to z kolei skłonność człowieka do pracy w określonym środowisku zawodowym, wykonywania określonych czynności, posługiwania się określonymi narzędziami pracy. Preferencje zawodowe kształtują się wraz z rozwojem osobowości (duży wpływ na ich ukształtowanie wywiera środowisko wychowawcze dziecka), ale też w pewnym stopniu związane są z typem układu nerwowego– są zatem w dużym stopniu niezmienne w ciągu całego życia człowieka. Współcześnie ocenia się, że preferencje zawodowe mogą dotyczyć następujących obszarów aktywności zawodowej:
praca z techniką (obsługa czy naprawa maszyn i urządzeń, praca w fabrykach, na budowach, w zakładach poligraficznych itp.),
praca badawcza (książki, teorie, koncepcje naukowe, prowadzenie wykładów i badań, praca w instytutach badawczych i laboratoriach, praca naukowa na uczelniach, itp.),
praca z wytworami artystycznymi (komponowanie, malowanie, granie ról, pisanie powieści, krytyka sztuki, historia sztuki, projektowanie budynków, reklama, dekoracja wnętrz, kształtowanie środowiska, projektowanie ubiorów, kosmetyka, fryzjerstwo, krawiectwo, itp.),
praca z ludźmi (pomaganie, doradzanie, świadczenie usług, takie zawody jak: lekarz, pielęgniarka, psycholog, sprzedawca, kelner, opiekunka dziecięca, pracownik socjalny, itp.),
praca polegająca na zarządzaniu i kierowaniu (menedżer, prawnik, przedstawiciel handlowy, właściciel firmy, itp.),
praca urzędnicza (praca z danymi, liczbami, statystykami, zawody: ekonomista, bankowiec, pracownik administracji terenowej i zakładowej, geodeta, informatyk, księgowa, sekretarka, itp.).
Mówi się także o podziale zawodów na: zawody związane z techniką, danymi, ludźmi i przyrodą.
Najprostszym sposobem ustalenia preferencji zawodowych naszego dziecka jest rozmowa z nim na temat tego, w jakim środowisku chciałoby pracować w przyszłości (np. fabryka, biuro, praca na powietrzu) oraz jakie czynności chciałoby wykonywać (obsługa maszyn, pomoc ludziom, świadczenie usług ludziom, opieka nad zwierzętami i przyrodą, praca z danymi, prowadzenie prac badawczych, zarządzanie biznesem, tworzenie dzieł o walorach artystycznych, itp.).
Ostatnią sprawą, na którą koniecznie musimy zwrócić uwagę jest stan zdrowia naszego dziecka. Chodzi tu o wszelkiego typu przewlekłe schorzenia somatyczne (choroby przewlekłe, schorzenia narządu wzroku, słuchu, ruchu). Najczęściej spotykane u współczesnej młodzieży są schorzenia kręgosłupa (skolioza) oraz wady wzroku. Często także występują alergie i astma. Każda przewlekła choroba somatyczna wiąże się z reguły z szeregiem przeciwwskazań zdrowotnych, uniemożliwiających naukę i wykonywanie zawodu (np. przeciwwskazanie do ciężkiej pracy fizycznej, do wykonywania pracy w pozycji wymuszonej, do pracy na wysokości, do pracy przy maszynach w ruchu, do pracy precyzyjnej, do pracy narażającej na środki toksyczne lub alergeny, do pracy wykonywanej w zmiennych warunkach klimatycznych, itd.). Dlatego też potrzebna jest wnikliwa ocena predyspozycji fizycznych ucznia.
Reasumując, my rodzice musimy pomóc dziecku zrobić bilans jego mocnych i słabych stron (cechy charakteru, umiejętności jakie posiada, po prostu wszystko co pomoże mu osiągnąć sukces), dalej musimy wspólnie zastanowić się wokół jakich obszarów grupują się jego zainteresowania, w jakiej grupie zawodowej mieści się wybór naszego dziecka: człowiek-człowiek; człowiek-technika, człowiek-działalność artystyczna; człowiek-system znaków czy człowiek –przyroda. Zastanowić się czy nie ma przeciwwskazań do wykonywania zawodu, przyjrzeć się ocenom jakie dziecko osiągnęło na przestrzeni gimnazjum, dokonać oceny czy to jest próg ich możliwości, czy nie, wspólnie pomyśleć o celach, marzeniach, które dziecko chce zrealizować w przyszłości i zdobyć wiedzę o szkołach.
JAK WSPIERAĆ DZIECKO W PODJĘCIU DECYZJI ZAWODOWEJ W SKRÓCIE
KROK 1 – USTAL WSPÓLNIE Z DZIECKIEM JAK DŁUGO ZAMIERZA SIĘ JESZCZE UCZYĆ.
Kryterium 1– Dotychczasowe postępy szkolne.
Kryterium 2 – Sytuacja finansowa rodziny.
KROK 2 – USTAL WSPÓLNIE Z DZIECKIEM W JAKIEGO TYPU SZKOLE ZAMIERZA KONTYNUOWAĆ NAUKĘ /liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum, szkoła zawodowa).
LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
Którą szkołę wybrać?
Jaki profil klasy wybrać?
Kryterium 1 – Postępy w nauce, wynik egzaminu końcowego w gimnazjum.
Kryterium 2 – Wrażenie na temat szkoły i panującej w niej atmosfery.
Kryterium 3 – Odległość szkoły od miejsca zamieszkania.
Kryterium 4 – Przedmioty, z których dziecko ma najlepsze oceny.
LICEUM PROFILOWANE
Jaki profil wybrać?
Kryteria 1, 2, 3, 4, (jak wyżej).
Kryterium 5 – Zainteresowania dziecka (Co lubi robić? Co robi chętnie?).
TECHNIKUM I SZKOŁA BRANŻOWA
Jaki zawód wybrać?
Kryteria 1, 2, 3, 4, 5, (jak wyżej).
Kryterium 6 – Uzdolnienia dziecka (Co robi dobrze?).
Kryterium 7 – Preferencje zawodowe dziecka (Skłonności zawodowe).
Kryterium 8 – Stan zdrowia dziecka (Przeciwwskazania zdrowotne).
Oprac. J.R-Sz