Czym jest motywacja?
Zacznijmy od tego, co rozumiemy poprzez pojęcie motywacji. Najprościej mówiąc, to wola do działania, to przede wszystkim wybór, który podjęliśmy:
ja chcę coś zrobić.
“Ja chcę” jest kluczową składową motywacji.
“Ja chcę” musi wypływać z nas samych. Nie możemy narzucić, ani tym bardziej wymusić od kogoś chcenia. Ale możemy stworzyć takie warunki, żeby drugiej osobie chciało się bardziej - lub mniej. Możemy skutecznie wspierać motywację wewnętrzną dzieci.
Czym się różni motywacja wewnętrzna od motywacji zewnętrznej?
Stara szkoła psychologii, mająca swoje korzenie w behawioryzmie przez lata mówiła nam, że za pomocą metod ‘kija i marchewki’ (kary i nagrody) możemy sprawić, żeby inni ludzie wykonywali nasze polecenia. Nazywano to motywacją zewnętrzną. Niestety, gdy motywujemy dziecko zewnętrznie sprawiamy, że staje się ono pasywnym odbiorcą. W takim wypadku nie ma miejsca na autonomiczne „Ja chcę”, wola do działania jest narzucona z zewnątrz.
Motywacje typu „kija i marchewki” (nagrody i kary) są skuteczne, ale mają ogromne skutki uboczne- dziecko podejmuje działanie w momencie, gdy oczekuje po nim nagrody lub aby uniknąć kary. To wymuszone działanie trwa tylko do momentu otrzymania ‘zapłaty’ lub trwania nadzoru. Strategie, na których opiera się motywacja zewnętrzna są krótkoterminowe i warunkowe.
„Zrobię to, co mi każesz, ale nie oczekuj ode mnie nic więcej. Zaangażowanie, satysfakcja, kreatywność, to pojęcia obce dla motywacji zewnętrznej”.
Dziecko może zareagować na ten sposób motywowania na dwa sposoby: albo się mu poddać albo się buntując. W jednym i drugim przypadku odbieramy dziecku możliwość decydowania o własnych potrzebach, poznawania samego siebie, brania za siebie odpowiedzialności. W przyszłości skutkuje to tym, że osoba jest wyobcowana od własnych potrzeb, ma problemy ze stawianiem sobie celów i ich realizacją.
Motywacja wewnętrzna
Stosując motywację wewnętrzną powodujemy, że osoba jest min: bardziej kreatywna, bardziej zaangażowana w swoją pracę, osiąga lepsze rezultaty, umie stawiać sobie cele i efektywnie je realizować, ma wyższą samoocenę, jest bardziej samodzielna, odpowiedzialna, a także jest zdrowsza zarówno psychicznie, jak i fizycznie!
Motywacja wewnętrzna. Jak ją efektywnie rozwijać?
Pamiętajmy przy tym, że motywacja wewnętrzna to inwestycja długoterminowa! Czasem będziemy musieli odpuścić, zadowolić się gorszymi rezultatami tu i teraz. Ale w perspektywie czasu nasze dziecko otrzyma coś najważniejszego: własną integralność.
Aby rozwijać motywację wewnętrzną dziecka powinniśmy wspierać jego rozwój w trzech głównych obszarach potrzeb psychicznych: potrzebie autonomii - samodecydowania o sobie, kompetencji- pragnieniu rozwijania się i potrzebie relacji - nie jesteśmy samotnymi wyspami, to prawdziwe, szczere relacje z innymi ludźmi pozwalają nam rozwinąć skrzydła.
Wzmacniamy poczucie autonomii dziecka:
- najważniejsze: próbuj zrozumieć i doceń perspektywę widzenia dziecka i sposób jego rozumowania. Zachęcaj dziecko do samodzielnego myślenia, poszukiwania, analizowania i wyciągania wniosków.
- gdy tylko możesz zapraszaj do wspólnego dialogu. Zamiast przedstawiać suche informacje, staraj się angażować ucznia. „Co myślisz o tym, co właśnie przeczytałeś?, Jak to do ciebie pasuje? Co możesz z tego dla siebie wziąć? Gdzie ta wiedza może ci się przydać?”
- jak najrzadziej używaj języka kontroli czyli wyrzuć ze słownika wszystkie: musisz, powinieneś, nie wolno. Zamiast tego używaj języka osobistego: chcę żebyś/ nie chcę (mała zmiana, a zdziwisz się jak wiele daje!).
- gdy stosujesz nakazy/zakaz/limity zawsze staraj się, żeby były one poprzedzone racjonalnym wyjaśnieniem przyczyn ich nałożenia oraz wyraź swoje zrozumienie, że uczeń może nie mieć ochoty ich wykonać. ( Wiem, że macie teraz dużo nauki przed egzaminami, ale chciałabym żebyście przeczytali na jutro ten rozdział, ponieważ te informacje będą nam potrzebne do przeprowadzenia eksperymentu).
- zadbaj o to, żeby dzieci miały wystarczająco dużo czasu wolnego. Swobodna zabawa, nuda, własne poszukiwania dają przestrzeń do samodzielnych poszukiwań.
Wzmacnianie poczucia kompetencji:
- pomóż dziecku wyznaczać własne optymalne cele i wspieraj go w ich realizacji. Pomagaj uczniowi realizować cele, które sobie wyznaczył. Dzięki temu dziecko będzie mogło odnieść sukcesy, który motywują do dalszych działań!
- angażuj dziecko nie tylko w wyznaczanie sobie celów, ale także w ich ewaluację. Zamiast z góry wskazywać na popełniane błędy, zapytaj, co sądzi o swojej pracy? czy wie, gdzie popełnił błędy? co może zrobić, aby ten błąd naprawić?
- udzielaj dobrych, pozytywnych informacji zwrotnych o wykonanej pracy. Kładź większy nacisk na to, co wykonało dobrze, zamiast uwypuklać błędy. Informacji zwrotnej o błędach udzielaj w formie pozytywnych informacji zwrotnych (co możesz zmienić i jak to zrobić. Zaoferuj pomoc w poprawianiu błędów, wskaż gdzie może szukać pomocy- dane książki, platformy do nauki itp. Nie zostawiaj samego z problemem, ale wspólnie szukajcie rozwiązań)
- pamiętaj o wzmacnianiu w dziecku nastawiania na rozwój (growth mindset): czyli przekonania, że każdy z nas może rozwijać swoje kompetencję, zdolności i inteligencję ( badania pokazują, że nasza inteligencja i zdolności nie są cechami stałymi, ale że mamy realną możliwość ich rozwoju)
- stosuj pochwały, które wzmacniają motywację wewnętrzną ( zamiast pochwał odnoszących się do osoby „jaki jesteś mądry” chwal włożony wysiłek, zaangażowanie, wykonaną pracę „widzę, że przyłożyłeś się do wykonania tego zadania”)
Wzmacnianie relacji i więzi
Aby móc naprawdę się uczyć, popełniać błędy, stawiać i realizować swoje cele, dziecko potrzebuje być w bezpiecznej, wpierającej relacji. Ufna relacja wspiera potrzebę autonomii dziecka.
Czy nagrody zawsze są szkodliwe?
Kiedy bezwzględnie nie stosujemy nagród: gdy widzimy, że dziecko/uczeń sam z siebie angażuje się w daną aktywność, jest nią zainteresowany, sprawia mu ona radość. W takiej sytuacji, gdy zaczniemy motywować go nagrodami zewnętrznymi (np. żeby uzyskiwał jeszcze lepsze rezultaty) spowodujemy, że ta aktywność przestanie być dla ucznia satysfakcjonująca i samo nagradzająca- zamiast tego uczeń zacznie wykonywać ją dla dalszych nagród. Zniszczymy w ten sposób jego wewnętrzną motywację.
Badania udowodniły, że głównym wrogiem motywacji wewnętrznej są nie tyle same nagrody, ale ich kontrolujący, warunkowy charakter (jeśli coś zrobisz to otrzymasz nagrodę). Jeśli nagrodzimy dziecko w dowód uznania jego pracy, w formie podziękowania za jego wysiłki - nagroda będzie wtedy wzmacniać motywację wewnętrzna (Twoje dziecko uzyskało świetne wyniki w matematyce i w dowód uznania zabierasz go do kina). Ale uwaga! ta nagroda-uznanie musi być szczera i autentyczna. Nie należy również zbyt często jej stosować, bo stanie się wtedy nagrodą warunkową (granica pomiędzy nagrodą wynikającą z uznania czyjejś pracy, a nagrodą warunkową jest niestety bardzo krucha).
Gdy nic innego nie działa, stosowanie nagród może okazać się jedynym sposobem, aby zachęcić dziecko do rozpoczęcia i zaangażowania w daną aktywność. Czasem zdarza się, że gdy dziecko podejmie już jakieś działanie (np. rozpocznie naukę języka angielskiego) to po początkowych trudnościach ta nauka sama z siebie zacznie mu przynosić satysfakcję. Dziecko nie miałaby szansy się tego dowiedzieć, gdyby nie zostało zachęcone do pierwszych prób. Warto jednak stosować ten sposób zachęcania jako ostatnią deskę ratunku.
O jakość motywacji powinniśmy zadbać od najmłodszych lat. Dzieci rodzą się z ogromnymi zasobami motywacji wewnętrznej, która w każdej minucie pcha je do eksploracji świata. Wystarczy przyjrzeć się zabawie małych dzieci, żeby zobaczyć, jak niestrudzone są one w odkrywaniu złożoności praw natury. Dla najmłodszych motywacja wewnętrzna jest czymś tak naturalnym, jak oddychanie. Niestety, my dorośli zbyt często chcemy przyspieszyć rozwój naszych dzieci. Wierzymy, że tylko my wiemy, co dla nich w tym momencie najlepsze, więc ze wszystkich sił staramy się pokierować dzieckiem w stronę, którą uważamy za słuszną. Nasza presja szybko niszczymy motywację wewnętrzną naszych dzieci, raz zniszczona jest bardzo trudna do odbudowania.
Jak motywować dziecko do nauki?
Pamiętajmy!
Dzieci uczą się tego, czego doświadczają:
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze krytyki – uczy się potępiać.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze wrogości – uczy się walczyć.
Jeżeli dziecko musi znosić kpiny – uczy się nieśmiałości.
Jeżeli dziecko jest akceptowane i chwalone – uczy się doceniać innych.
Jeżeli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa – uczy się ufności.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze miłości - uczy się jak znaleźć miłość w świecie.
Typowe błędy, które popełniają rodzice:
Nadmierna kontrola
„Muszę go cały czas pilnować, gdy tylko odejdę – od razu zajmuje się czymś innym, nigdy nie pamięta co jest zadane”.
Rodzice dzwonią do nauczycieli i kolegów, pytając o prace domowe. W ten sposób przejmują kontrolę, pozbawiają dziecko
odpowiedzialności i motywacji do nauki.
Uczenie się za dziecko
Rodzice niezadowoleni z efektów nauki dziecka, sami biorą się do pracy. Sprawdzają zeszyty, przepisują od nowa fragmenty lub całe prace domowe, piszą za nie wypracowania, czytają lektury.
Obawiają się, że dziecko samo sobie nie poradzi.
Zbyt wysokie wymagania
„Moje dziecko jest strasznie nerwowe. Gdy coś mu nie wychodzi, płacze, rzuca zeszytami.”
Rodzic sprawdza pracę dziecka i podkreśla na czerwono popełnione błędy. Nie chwali za włożony w pracę wysiłek, ciekawą treść. Koncentrując się na błędach, odbiera dziecku satysfakcję z wykonanej pracy.
Niewłaściwe motywowanie
Rodzice, w poczuciu własnej bezradności wobec szkolnych niepowodzeń dzieci, próbują wszystkiego, żeby je zachęcić do nauki:
moralizują, straszą, zawstydzają, przekupują, wyznaczają kary. Z kolei dzieci, nie mając już nic do stracenia, podejmują walkę z rodzicami.
Brak zainteresowania rodziców nauką dziecka
Rodzice, zapracowani i zmęczeni, nie mają czasu zajmować się sprawami szkolnymi dziecka. Uważają, że samo powinno dać sobie radę. Nie rozumieją, że dziecko potrzebuje pomocy. Dopiero, gdy dziecko wpada w duże kłopoty lub zaczyna wagarować – zaczynają szukać pomocy.
Kiedy brakuje czasu – brakuje też codziennych rozmów, przemyśleń, a także wzajemnego wsparcia i okazywania szacunku. Umykają uwadze rodziców zaniedbania np. przy odrabianiu prac domowych. Z drugiej strony często nie zauważają starań dziecka, które chce
osiągnąć jak najlepsze wyniki. Wtedy jest ono przeświadczone, że wysiłek się nie opłaca.
Jak rodzice powinni postępować, aby zachęcić dzieci do nauki?
Wspieraj, ale nie wyręczaj.
Rodzice nie muszą na nowo uczyć się tego, co dziecko w szkole. Naukę pozostawmy dzieciom. Rodzice maja wspierać. Częstym problemem jest odrabianie prac domowych.
Pomagając w odrabianiu zadań domowych nie należy wyręczać dziecka. Należy wdrażać je do samodzielnej pra cy. W procesie
uczenia się ważną rolę odgrywa samokontrola wykonanej pracy. Chodzi w niej o to, aby dziecko samo odkryło swoje błędy i samo je
poprawiło. Należy dziecko przyzwyczajać do podejmowania wysiłku, do pokonywania trudności, wtedy uwierzy we własne
możliwości.
Mądrze motywuj.
W procesie szkolnego uczenia się motywacja odgrywa dużą rolę. Jest siłą pobudzającą do nauki, zdobywania wiedzy i rozszerzania
własnych zainteresowań. Od kar lepsze są nagrody, ale stosowanie ich musi być ostrożne.
Złotym środkiem jest drobna nagroda, np. w postaci uznania rodziców, pochwały. Dziecko będzie miało poczucie, że rodzice doceniają
jego trud i wysiłek włożony w naukę.
Doceniaj osiągnięcia dziecka.
Warto rozróżnić tutaj dwa pojęcia: osiągnięcia, a nie stopnie. Często pytamy dziecko po powrocie ze szkoły: „Co dziś dostałeś?”, a powinniśmy zapytać: „Czego się dziś nauczyłeś?”. O ile łatwo jest doceniać osiągnięcia dziecka, które otrzymuje dobre stopnie , to gorzej jest z dzieckiem, które ma kłopoty w nauce. Warto się zastanowić, czy niepowodzenia w nauce nie są objawem konkretnej
przyczyny. Jest różnica miedzy dzieckiem, które nie chce się uczyć, a takim, które uczy się wolno i nie jest w stanie zrobić tego, co się od niego wymaga. W rozpoznaniu problemu może pomóc rozmowa z wychowawcą, pedagogiem szkolnym, a także badanie w Poradni Psychologiczno –Pedagogicznej.
Nie pozwól dziecku, by źle mówiło o sobie.
Często mamy okazję słyszeć, że dziecko źle mówi o sobie: „jestem głupi”, „nie dam rady”, „i tak mi się nie uda ”. Są to głosy, które są wrogami sukcesu.
Czasem nieświadomie nadajemy dziecku etykietę i tak o nim mówimy: „ten nie jest zdolny, ten powolny, ten zapominalski”.
Sprawiamy, że dziecko tak zaczyna myśleć o sobie. Opatrywanie dzieci etykietami ogranicza ich nadzieję, marzenia i możliwości.
Lęk przed niepowodzeniem powoduje u tych dzieci występowanie tendencji do rezygnacji, formułowanie niskich aspiracji i niskich oczekiwań oraz unikanie zadań, czy wręcz wagarowania.
Buduj w dziecku poczucie własnej wartości.
Dziecko będzie myślało pozytywnie o sobie, gdy będzie miało poczucie własnej wartości. Rolą rodziców jest pomóc wykształcić w dziecku energię i inicjatywę, by zrekompensować poczucie niskiej wartości, by znaleźć sposób zrównoważenia swojej słabości, by dziecko myślało: „Może nie jestem najlepszym uczniem w klasie, ale za to najlepiej śpiewam, czy gram w piłkę”. Jest to szczególnie ważne w okresie dojrzewania, bo wówczas często jedynym źródłem poczucia własnej wartości jest akceptacja grupy rówieśniczej. Wiara we własne możliwości może zaprowadzić na sam szczyt, a jej brak powoduje utratę mnóstwa fantastycznych okazji do nauki,
zabawy, poznania ciekawych ludzi
Kluczem do sukcesu jest miłość i akceptacja!!!
Najważniejszą sprawą w zakresie motywowania dzieci do nauki jest ich akceptacja przez rodziców, bez względu na to, co dziecko robi czy jak się zachowuje. Dziecko, które wyrasta w atmosferze akceptacji, poczuciu, że jest kochane i szanowane, łatwiej przyjmie nasz punkt widzenia. Dziecko, który nabierze wiary i pewności siebie, łatwiej pokona problemy i chętniej będzie stawiało czoła przeciwnościom.
Psycholog szkolny
Joanna Rachwał-Szczuka
Źródła:
Brophy. J – „Motywowanie uczniów do nauki”
Buchner. Ch- „ Sukces w szkole jest możliwy”
Hamer.H – „ Do efektywności nauczania”
Harmin. M – „Duch klasy”. Jak motywować uczniów do nauki?
Mc Ginnisa. A – „Sztuka motywacji”
D. Stipek, K.Seal- „Jak nakłonić dziecko do nauki?”
G.W.Green – „Jak pomagać dziecku w nauce?”
A.Faber, E.Mazlish – „Jak mówić, żeby dzieci uczyły się w domu i w szkole”
Strony internetowe: www.edux.pl, www.publikacje.edu.pl.